سلول

سلول (از کلمه لاتین cella ، به معنی “اتاق کوچک”) واحد اساسی ساختاری، عملکردی و بیولوژیکی همه موجودات شناخته شده است. سلول کوچکترین واحد زندگی است. سلولها اغلب “بلوک‌های ساختمانی زندگی” نامیده می‌شوند.

به مطالعه سلول‌ها، زیست شناسی سلولی، بیولوژی سلولی یا سیتولوژی گفته می شود. سلول‌ها از سیتوپلاسم محصور در غشاء تشکیل شده‌اند، که حاوی بسیاری از زیست مولکول‌ها مانند پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک است. بیشتر سلول‌های گیاهی و حیوانی فقط در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده هستند و ابعادی بین 1 تا 100 میکرومتر دارند. ارگانیسم‌ها را می‌توان به عنوان تک سلولی (متشکل از یک سلول منفرد مانند باکتری‌ها) یا چند سلولی (از جمله گیاهان و حیوانات) طبقه بندی کرد. بیشتر ارگانیسم‌های تک سلولی به عنوان میکروارگانیسم‌ها طبقه بندی می شوند.

سلول‌ها توسط رابرت هوک در سال 1665 کشف شدند، که آنها را به دلیل شباهت آنها با سلول‌هایی که در راهبان مسیحی در یک صومعه ساکن بودند، نامگذاری کرد. نظریه سلولی، نخستین بار در سال 1839 توسط ماتیاس جاکوب شلیدن و تئودور شوآن ساخته شد، و اظهار داشت که تمام موجودات از یک یا چند سلول تشکیل شده‌اند ، که سلول‌ها واحد اساسی ساختار و عملکرد در تمام موجودات زنده هستند. حداقل 3/5 میلیارد سال پیش سلول‌ها روی زمین پدیدار شدند.

انواع سلول

سلول‌ها از دو نوع تشکیل شده‌اند:

یوکاریوتی، که شامل یک یا چند هسته مشخص و پروکاریوتیک، که دارای هسته نیستند پروکاریوت‌ها ارگانیسم‌های تک سلولی هستند، در حالی که یوکاریوت‌ها می‌توانند تک سلولی یا چند سلولی باشند.

پروکاریوت‌ها شامل باکتری‌ها و آرکیا های کوچک (که آرکی‌باکتری یا باکتریهای باستانی هم نامیده شده‌اند)، دو از سه حوزه زندگی است. شکل زیر، یک باستانی است که هر یاختهٔ آن در حدود ۵ میکرون درازا دارد. گونه‌هایی از باستانیان در اعماق اقیانوس‌ها و مغاک‌های ظلمانی کشف شده‌اند و می‌توانند در جایی که حتی ذره‌ای از نور خورشید به آن نفوذ نمی‌کند، زنده بمانند.

سلول‌های پروکاریوتی اولین شکل زندگی روی کره زمین بودند که با داشتن فرایندهای بیولوژیکی حیاتی از جمله سیگنالینگ سلولی مشخص می‌شوند. آنها ساده‌تر و کوچک‌تر از سلول‌های یوکاریوتی هستند و فاقد هسته هستند و سایر ارگانل‌های محدود شده به غشاء. DNA یک سلول پروکاریوتی شامل یک کروموزوم حلقوی است که در تماس مستقیم با سیتوپلاسم است. منطقه هسته‌ای موجود در سیتوپلاسم را نوکلئوئید می‌نامند. اکثر پروکاریوت‌ها کوچکترین کل ارگانیسم‌ها از قطر 0.5 تا 2.0 میکرومتر هستند. شکل زیر ساختاری نمادین از پروکاریوت‌ها است.

گیاهان، حیوانات، قارچ‌ها، قالب‌های لجن (کپک مخاطی -انگلیسی: Slime mold- نام غیررسمی برای انواع گوناگون جانداران یوکاریوت است که می‌توانند آزادانه به شکل تک سلولی زندگی کنند اما گرد هم می‌آیند و ساختاری چندسلولی و تناسلی می‌سازند. بیش از ۹۰۰ گونه کپک مخاطی در سراسر جهان وجود دارد.)، تک یاخته‌ها و جلبک‌ها همه یوکاریوتی هستند. تک یاخته‌ها -پروتوزوئات همچنین پروتئاز، پروتئین‌های چندگانه- یک اصطلاح غیررسمی برای تک‌یاخته‌ها، یوکاریوتی است که به صورت مستقل (غیر انگلی) و/ یا انگلی هستند که از مواد ارگانیک مانند میکروارگانیسم‌های دیگر یا بافت‌های آلی باقی ماندهٔ آلی تغذیه می‌کنند. از دیدگاه تاریخی، پروتوزوها به عنوان «حیواناتی یک سلولی» مورد توجه قرار گرفتند، زیرا آن‌ها اغلب دارای رفتارهای حیوانی مانند جنبش و شکار و عدم وجود دیواره یاخته؛ که در گیاهان و جلبک‌ها یافت می‌شود، هستند. شکل زیر یک گونه از تک‌یاختگان، موجود در مغز استخوان را نشان می‌دهد.

نظریه یاخته ای که در سدهٔ پانزدهم میلادی پدید آمد، می‌گوید که همه جانداران از یک یا چند یاخته تشکیل شده‌اند و همهٔ یاخته‌ها از یاخته‌های پیشین پدید می‌آیند و همهٔ کارکردهای زیستی یک جاندار در درون یاخته‌ها انجام می‌گیرند. این واحدهای بنیادی حاوی اطلاعات وراثتی لازم برای سامان دادن به کارکرد سلول و انتقال اطّلاعات به نسل‌های آینده نیز هستند. یاخته‌هایِ پیکر پریاخته‌ای‌ها در برخی بافت‌ها مانند پوست با پیوند میان‌یاخته‌ای به هم متصل می‌شود.

انواع یاخته‌ها بر اساس وضعیت دو نوع هستند:

پیش‌هسته ((پروکاریوت)): یاخته‌هایی که در آن‌ها به علت نداشتن غشایِ هسته موادّ هسته‌ای در سیتوپلاسم پراکنده شده‌اند و هسته مشخصی ندارند؛ مانند: باکتری‌ها، آرکی باکترها و سیانوباکتری ها.

هوهسته ((یوکاریوت)): یاخته‌هایی که هستهٔ مشخصی دارد و دارای دو غشاست که آن را در بر می‌گیرد؛ مانند: گیاهان، جانوران، قارچ‌ها و آغازیان.

اندامک‌های یاخته جانوری:

از بخش‌های دیگر سلول که به دلیل نداشتن غشای مشخص و مخصوصِ خود اندامک نامیده نمی‌شود، می‌توان به میانک(سانتریول) و رناتن(ریبوزوم) اشاره کرد. به اجزای غشادار سیتوپلاسم هوهسته ای اندامک گفته می‌شود که معمولاً عبارت است از:، هسته یاخته، ریزکیسه، شبکه آندوپلاسمی زبر، شبکه آندوپلاسمی صاف، دستگاه گلژی، راکیزه، کریچه، کافنده‌تن

(دیسه ها مانند سبزدیسه نیز اندامکی است که در یاخته جانوری دیده نمی شود)

قسمت های های یاخته جانوری

(یاخته های جانوری با گیاهی تفاوت هایی دارند)

1. غشای یاخته
2. هسته
3. سیتوپلاسم

اندامک های سلول (درون سیتوپلاسم) :

1. شبکه آندوپلاسمی :شبکه ای از لوله ها و کیسه ها که در سراسر سیتوپلاسم گسترش دارند و بر دو نوع زبر و صاف اند . شبکه آندوپلاسمی صاف ریبوزوم ندارد و و در ساخت لیپید نقش دارد . اما شبکه آندوپلاسمی زبر با داشتن ریبوزوم در ساخت پروتئین نقش دارد.
2. دستگاه گلژی:از کیسه هایی تشکیل شده است که روی هم قرار می گیرند.در بسته بندی مواد و ترشح آنها به خارج از یاخته نقش دارد . (به صورت بسته های وزیکول )
3. میتوکندری (راکیزه) : دو غشا دارد و کار آن تامین انرژی یاخته است.درون آن ریبوزوم نیز وجود دارد.
4. لیزوزوم (کافنده تن) : کیسه ایست که آنزیم های فراوان برای تجزیه مواد دارد.
5. سانتریول (میانک) : از یک جفت استوانه عمود بر هم تشکیل شده است و در تقسیم یاخته ای نقش دارد.(البته به عقیده برخی سانتریول و ریبوزوم به دلیل نداشتن غشا جز اندامک نیستند و ساختار می باشند.)
6. وزیکول (ریزکیسه) : کیسه ای است که در جابجایی مواد نقش دارد.(آندوسیتوز و اگزوسیتوز)
7. واکوئل (کریچه) : وظیفه کریچه جمع اوری آب و مواد غذایی و مواد دفعی است و سپس ان ها را ذخیره می کند. نام دیگر کریچه واکوئل است.
8. ریبوزوم (رناتن) : کار آن ساختن پروتئین است.

برخی ساختار ها عبارتند از :

1. اسکلت سلولی :شبکه ای از ریز لوله ها و ریزرشته ها است که وظیفه حفاظت و استحکام دهی به یاخته را بر عهده دارد.(اندامک به حساب نمی آید)
2. تاژک : برای حرکت و جلو راندن در برخی باکتری های تک هسته ای مشاهده می شود.