دستگاه ایمنی ذاتی

دستگاه ایمنی ذاتی یا غیر اختصاصی (به انگلیسی: Innate immune system) یا ایمنی طبیعی نخستین سطح محافظتی بدن است و شامل یاخته‌هایی است که به شکل عمومی بیمارگرها را در بدن یافته و نابود می‌کنند، اما بر خلاف دستگاه ایمنی تطبیقی (adaptive immune system) (که تنها در مهره داران یافت می‌شود)، پاسخی که توسط دستگاه ایمنی ذاتی تولید می‌شود اختصاصی و پایدار نیست و سبب مصونیت (immunity) نمی‌شود. دستگاه ایمنی اختصاصی شامل ایمنی سلولی و ایمنی هومورال می‌باشد و فقط در مهره داران مشاهده می‌شود

وظایف

برخی از وظایف اصلی دستگاه ایمنی ذاتی در مهره داران شامل موارد زیر می‌باشد:

• جذب سلول‌های ایمنی به محل عفونت، از طریق تولید عوامل شیمیایی، از جمله واسطه‌های شیمیایی تخصصی، به نام سیتوکین
• فعال‌سازی دستگاه کمپلمان برای یافتن باکتری‌ها، فعال‌سازی یاخته‌ها به منظور پاک‌سازی باقی ماندهٔ پادتنهای مصرف شده و یاخته‌های مرده
• فعال‌سازی برخی گلبول‌های سفید بدن برای یافتن و شناخت مواد بیگانه‌ای که در اندام، بافت‌ها، خون و لنف حضور دارند
• فعال‌سازی مقاومت اکتسابی عمومی از راه روند نمایش پادگن (به انگلیسی: Antigen presentation)
• ایفای نقش به عنوان سدی فیزیکی و شیمیایی در برابر عوامل عفونتزا

دستگاه ایمنی ذاتی به عنوان سد فیزیکی

بافت پوششی بدن به عنوان نخستین سطح محافظتی بدن از ورود بسیاری از عوامل بیماری‌زا به بدن پیشگیری می‌کند. از دیگر روش‌های فیزیکی دفاعی بدن در مقابل عوامل بیماری‌زا می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• پوسته ریزی بافت پوششی بدن که سبب جدا شدن عوامل بیماری زایی که به پوست چسبیده‌اند می‌شود.
• حرکات حلقوی مژه‌ها در دستگاه تنفسی به دفع عوامل بیماری‌زا موجود بر سطح درونی این دستگاه کمک می‌کند.
• مخاط عوامل بیماری‌زا را درون خود به دام می‌اندازد و دفع می‌کند.
• میکروبیوم انسانی روده (به انگلیسی: Gut flora) از استعمار دیوارهٔ روده به وسیلهٔ باکتری‌ها از چند روش جلوگیری می‌کند منجمله ترشح مواد سمی و رقابت با باکتری‌ها بر سر خوراک و محلی برای اتصال.
• شستشوی مدام چشم توسط اشک و دهان و حلق توسط بزاق از بروز عفونت در این مناطق پیشگیری می‌نماید.
• فعال‌سازی برخی عوامل منعقدکنندهٔ خون که ویژگی‌های ضد میکروبی دارند یا در ایجاد تورم نقش به‌سزایی دارند.

گرچه دستگاه ایمنی ذاتی به عنوان سدی فیزیکی بسیار مؤثر می‌باشد اما با این وجود هنوز تعداد قابل توجهی از عوامل بیماری‌زا به ویژه ویروس‌ها (مانند ویروس نقص ایمنی انسانی یا اچ‌آی‌وی) به گونه‌ای تکامل یافته‌اند که می‌توانند از این دستگاه ایمنی بگریزند و اثراتی مخرب و مرگباری در بدن داشته باشند.

گلبولهای سفید دخیل در این سیستم

• سلولهای ماست
• فاگوسیت ها
• ماکروفاژها
• نوتروفیل ها
• سلولهای دندریتیک
• بازوفیل ها و ائوزینوفیل ها
• سلول کشنده طبیعی
• سلولهای تی γδ