هیپوتالاموس
زیرنَهَنج یا هیپوتالاموس (به انگلیسی: Hypothalamus)، غده ای است در مغز، کهدستگاه عصبی را با کمک غدهٔ زیرمغزی (هیپوفیز) به دستگاه غدد درونریز متصل میکند.
هیپوتالاموس در اکثر پستانداران یافت میشود و خصوصیات متفاوتی در دو جنس مذکر ومؤنث دارد.
هیپوتالاموس مانند بصل النخاع در تنظیم تنفس نقش دارد
هیپوتالاموس در واقع یک دستگاه کنترلکننده بدن است. این بخش از مغز با تأثیری که بر هیپوفیز میگذارد، فعالیت بسیاری از غدههای بدن مثل پانکراس (لوزالمعده)، تیروئید و … را کنترل میکند. این عمل از طریق ترشح دونوع هورمون به نامهای آزادکننده و مهارکننده میباشد که نوع اول ترشحات هیپوفیز را زیادتر و نوع دوم آن را کمتر میکند. علاوه بر آن هیپوتالاموس دمای بدن، گرسنگی، تشنگی و چرخه زمانی بدن را تنظیم میکند.
بهطور کلی هیپوتالاموس مرکز اعمال غریزی است، مانند احساس گرسنگی، سیری، تشنگی، تنظیم دمای بدن، تنظیم فشار خون، رفتارهای هیجانی مثل خشم و ترس و اضطراب و نیز عاطفه. نیز باعث ترشح هورمون رشد -که باعث رشد استخوان میگردد- و هورمون تیروتروپ (برانگیزندهٔ غدهٔ تیرویید یا سپردیس)، هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) (مؤثر برغده فوق کلیه)، هورمون لاکتوژن (مؤثر بر پرولاکتین)، هورمون آزادکننده گنادوتروپینها (مؤثر بر هورمون افاسهاش و ال هاش) (برانگیزندههای غدد جنسی) میشود.
آسیب هیپوتالاموس
آسیب هیپو تالاموس مایهٔ بههمریختگیِ چندین فعالیت نباتی و برخی فعالیتهای انگیزشی همانند غریزهٔ جنسی، مبارزهطلبی، و احساس گرسنگی میگردد. هیپوتالاموس در هیجانها (احساسات) نیز نقش دارد. بخشهای پهلویی، به گونهای ویژه مینماید که با احساس لذت وخشم ربط داشتهباشد، در حالی که به خشم آنی به بیزاری، احساسات ناخوشایند و گرایش به خنده های بلند و مهارناشدنی ربط داده میشود.
هیپوتالاموس بیشتر به ابراز احساسات مربوط میشود؛ هنگامی که نشانههای فیزیکی احساسات آشکار میگردد، خطر احتمالی برآمده ازشان از راه هیپوتالاموس به دستگاه کنارهای (سیستم لیمبیک) و سرانجام به هستهٔ پیشمغز منتقل میشود که مایهٔ افزایش دلواپسی میگردد.