طحال
طَحال یا اِسْپُرْز(Spleen) عضوی از دستگاه تورینه‌ای-پوششی (دستگاه رتیکولو اندوتلیال) است که در میان همه مهره‌داران یافت می‌شود، در دستگاه ایمنی نقش دارد. در افراد بالغ در یک چهارم فوقانی چپ شکم واقع شده‌است و از طریق لیگامان طحالی کلیوی به کلیه و توسط لیگامان طحالی معدی به معده متصل شده‌است.
وظایف طحال
- کنترل کیفیت سلول‌های قرمز خون از طریق برداشتن گلبول‌های قرمز مسن و مختل در پولپ قرمز.
- ساخت پادتن در پولپ سفید.
- برداشت باکتری‌ها و سلول‌های خونی پوشیده شده توسط پادتن از جریان خون.
- ذخیرهٔ سلول‌های قرمز و سایر عناصر شکل گرفته (البته این کارکرد فقط در حیوانات خاصی مثل سگ‌ها و اسب‌ها وجود دارد).
افزایش فعالیت‌های طبیعی فوق به بزرگی طحال می‌انجامد.
طحال در دوران مختلف زندگی وظایف کاملاً متفاوتی را بر عهده می‌گیرد. در دوران جنینی و در ماه‌های پنجم تا هشتم بارداری، طحال به عنوان یک مرکز خون‌ساز عمل می‌کند و گلبول‌های سفید و قرمز خون را می‌سازد. پس از تولد، با انتقال مراکز خون سازی به مغز استخوان، این فعالیت طحال خاموش می‌شود. در عین حال، قابلیت تبدیل به بافت‌های خون‌ساز همواره در طحال باقی می‌ماند در برخی بیماریها که با درگیرکردن مغز استخوان، باعث مهار ساختن سلول‌های خونی می‌شوند، سلول‌های طحال مجدداً شروع به فعالیت خونسازی می‌کنند. این فعالیت، معمولاً فاقد ارزش بالینی است و تنها موجب بزرگ شدن بیش از حد طحال و بروز عوارض ناشی از آن می‌شود. در دوران پس از تولد و در سنین کودکی، طحال یک منبع عمده و محل استقرار سلول‌های لنفوسیت B محسوب می‌شود و نقش مهمی را در پاسخ‌های ایمنی بدن ایفا می‌کند. لنفوسیت‌های B که در طحال استقرار یافته‌اند، در پاسخ به میکروب‌ها و عوامل خارجی، شروع به ترشح پادتن یا آنتی‌بادی می‌کنند. سلول‌های ماکروفاژی که در طحال استقرار یافته‌اند، نقش پاک‌کننده خون از سلول‌های غیرطبیعی را بر عهده دارند. گلبول‌های قرمز دارای اشکال غیرطبیعی یا آنهایی که بیش از اندازه پیر شده‌اند و همچنین پلاکت‌های غیرطبیعی، توسط طحال از گردش خون برداشته می‌شوند. در هر روز، ۲۰ میلی‌لیتر گلبول‌های قرمز فرسوده توسط طحال جمع‌آوری و از گردش خون خارج می‌شوند. به‌طور طبیعی، یک سوم از کل پلاکت‌های بدن، در طحال ذخیره شده‌اند و در موارد لزوم، می‌توانند به گردش خون وارد شوند.
ساختمان طحال
طحال از پولپ سفید و پولپ قرمز تشکیل شده‌است. پولپ سفید ماهیت لنفوییدی دارد و حاوی قسمت‌های زیر است:
- فولیکولهای سلول B
- ناحیهٔ حاشیه‌ای در اطراف فولیکول‌ها
- نواحی انباشته از سلول‌های T که آرتریولها را می‌پوشاند.
پولپ قرمز از سینوسها و طناب‌های پولپ تشکیل شده‌است. طحال در گردش پورت واقع شده‌است یعنی خون آن به ورید پورت می‌ریزد. علت این امر مشخص نیست اما شاید فشار خون پایین‌تر سبب آهسته‌تر شدن جریان خون شده و به این ترتیب آسیبی را که به اریتروسیتها وارد می‌شود به حداقل می‌رساند. جریان خون شریان طحالی ۱۵۰ سی‌سی بر دقیقه‌است.
بیماریهای طحال
- بزرگ‌طحالی: بزرگ شدن بیش از حد طحال در برخی بیماریها مانند بیماری سیروز کبدی
- پرکاری طحال: فعالیت بیش از حد طحال
- بی‌طحالی: نبودن طحال یا فقدان کارکرد آن مثلاً در اثر ترومای به طحال که فرد را به برخی بیماریهای عفونی مانند پنوموکوک آسیب پذیرتر می‌کند.
- طحال ساختار لنفی-خونی دارد