آناتومی دندانهای خلفی

بخش اول (آناتومی اولیه)

پنج سطح دندانهای خَلفی

از لحاظ هندسی، برای شکل و فرم هر دندان خلفی،می توان 5 سطح زیر را تعریف کرد:

سطح مزیال(Mesial)

هر دندان در دهان، توسط سطوح جانبی خود، با دندان های دو طرفَش در تماس است.سطح مِزیال، سطح جانبی از دندان است که به سمت میدلاین نزدیک است و یا به عبارت دیگر به سمت جلو دهان قرار گرفته است.

سطح دیستال(Distal)

سطح دیستال، سطح جانبی از دندان است که از میدلاین دورتر بوده و به سمت عقب دهان می باشد.

سطح باکال(Buccal)

سطحی از دندان که به سمت گونه است، یا می توان گفت سطحی از دندان که به سمت خارج دهان می باشد. در واقع گونه ها بر روی سطح باکال دندانها قرارگرفته اند. سطح باکال، در واقع نام دیگر سطح لِبیال(Labial) است. از واژه سطح باکال، در مورد دندان های خلفی و از واژه سطح لبیال، در مورد دندان های قدامی استفاده می کنیم.

سطح لینگوال(Lingual)

سطح لینگوال، سطح به سمت زبان یا همان سطح به سمت داخل دهان می باشد. به این ترتیب زبان، در مجاورت سطح لینگوال دندانها قرار می گیرد.

سطح اکلوزال(Occlusal)

سطح اُکلوزال همان سطحی از دندانهاست که با آن غذا را می جَویم. زمانی که دندان های فک بالا و پایین را روی هم می گذارید، در واقع سطح اکلوزال دندانهای بالا و پایین بر روری یکدیگر قرار می گیرند.

5 اصطلاح فوق، در فک بالا و پایین دقیقاً به یک مفهوم هستند.

پنج مشخصه ظاهری اصلی در دندان های خَلفی

پنج اصطلاحی که در زیر معرفی خواهیم کرد، به عنوان مشخصه های آناتومیکی اولیه دندانهای خلفی خوانده می شوند.

1- کاسپ ها(Cusps):برآمدگی های مخروطی شکل موجود روی سطح اُکلوزال دندانهای خَلفی را کاسپ می نامند.

2- ریج ها(Ridges):نواحی کشیده، کم عرض و نسبتاً برجسته ای بر روی سطح اُکلوزال هستند. سه نوع متفاوت از ریج ها را داریم که در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت.

الف: مارجینال ریج ها(Marginal Ridges)

مارجینال ریج ها بلندترین نواحی سطح اُکلوزال در ناحیه مرزی تماس دندان، با دندان مجاور هستند. هر دندان دارای دو مارجینال ریج است، یکی در سمت مزیال و دیگری در سمت دیستال.

ب: اُبلیک ریج ها(Oblique Ridges)

اُبلیک ریج ها را بر روی تمامی دندانهای مولر (دندانهای آسیای بزرگ،Molar)، و همچنین بر روی برخی ازدندان های پِرمولر (آسیاهای کوچک،Premolar) دیده می شوند. این ریج ها تقریبا نسبت به شیار مرکزی دندان، زاویه 45 درجه پیدا می کنند. در قسمت های بعدی شیار مرکزی را معرفی خواهیم کرد.

ج: ریج های تِرانسوِرس(Transverse Ridges)

ریج های تِرانسوِرس را صرفاً بر روی پِرمولرها می بینیم، این ریج ها کاملا مقابل همدیگر قرار گرفته اند و نسبت به شیار مرکزی زوایه 90 درجه دارند.

3- فوسا (Fossae): گودی ها و یا فرورفتگی هایی بر روی سطح اُکلوزال هستند، که حدود این فوسا ها توسط اُکلوزال تِیبل (Occlusal Table) از یک سو و ریج های موجود روی سطح اُکلوزال از سوی دیگر، تعیین می شود. اُکلوزال تِیبل را نیز در ادامه معرفی خواهیم کرد، فوساها درواقع، محل قرارگیری کاسپ های دندانهای فک مقابل هستند. عمیق ترین نقطه فوسا را به اسم پیت(Pit) می شناسیم.

4- شیارهای جداکننده(Dissectional Grooves):شیارهای اُکلوزال را می توان، بصورت خطوط پر پیچ و خمی روی سطح اُکلوزال مشاهده کرد، که از نظر بصری سطح اُکلوزال دندان را مرزبندی می کنند.تمامی شیارها، اُکلوزال تِیبل را قطع می کنند که در واقع این موضوع حد و مرز کاسپ ها را مشخص تر می کند. در ادامه، به تشریح دو نوع شیار موجود روی سطح اُکلوزال می پردازیم.

الف: شیار مرکزی: شیار مرکزی، در تمامی دندانهای خلفی دیده می شود. این شیار از سمت مزیال به سمت دیستال دندان، بر روی سطح اُکلوزال کشیده شده است.

ب: شیارهای باکالی و لینگوالی: بر روی سطح اُکلوزال بعضی از دندانها، شیارهای باکالی یا لینگوالی دیده می شود؛ که از شیار مرکزی به سمت باکال یا لینگوال دندان کشیده شده اند. این شیار ها در واقع بین کاسپ های سمت باکال و یا سمت لینگوال قرار می گیرند.

5- اُکلوزال تیبل(Occlusal Table)

اُکلوزال تِیبل، همان حاشیه پیرامونی سطح اُکلوزال دندانهاست. این حد و مرز، در جایی که محل به هم رسیدن سطح اُکلوزال با سایر سطوح خارجی دندان (سطوح مزیال، دیستال، باکال و لینگوال) می باشد به چشم می آید.

تسهیل مفاهیم آناتومیک دندانها:

تمام آنچه که تاکنون به آن پرداختیم همگی بر روی هم آناتومی اولیه را تشکیل می دهند؛ می توان گفت آناتومی اولیه، همان ریخت شناسی کُلی دندان است.

مشخصه های آناتومیکی دندان ها

تاکنون آموختید که مشخصه های اصلی آناتومیکی دندانهای خلفی مشابه هستند، بدین معنی که همگی دارای کاسپ، فوسا، شیار مرکزی و … می باشند. در واقع تفاوت هر یک از این دندان ها با دیگری، بر سر نحوه آرایش بندی و تعداد هر یک از این مشخصه ها بر روی دندان مورد نظر است.

کاسپ ها(Cusps):

در فک بالا، هر دندان پِرمولر، دارای دو کاسپ و هر دندان مولر دارای چهار کاسپ است.در فک پایین، پِرمولر اول دو کاسپ دارد و پرمولر دوم صاحب سه کاسپ است، مولر اول دارای 5 کاسپ و مولر دوم و سوم هر یک دارای چهار کاسپ می باشند.

توجه کنید که کاسپ های پرمولر اول پایین، کاملاً در مقابل یکدیگر قرار گرفته اند به ترتیبی که یک کاسپ در سمت باکال و دیگری در سمت لینگوال است، از سوی دیگر ارتفاع کاسپ لینگوال تنها به اندازه نصف کاسپ باکال است.

پرمولرهای اول و دوم بالا نیز دارای یک کاسپ باکالی و لینگوالی هستند که در مقابل یکدیگر قرار گرفته اند، البته کاسپ های لینگوالی این دندانها به صورت جزئی از کاسپ های باکالی کوچکتر هستند.

نکته حائز اهمیت دیگر در مورد پِرمولرهای بالا و همچنین پرمولر اول پایین این است که، پهنای کاسپ لینگوالی به میزان قابل توجهی باریکتر از پهنای کاسپ باکالی می باشد.

حال در ادامه به بررسی همزمان تمامی مولرهای بالا، شامل مولر اول، دوم و سوم بالا و همچنین مولر دوم و سوم پایین خواهیم پرداخت. در تمامی این دندانها کارکترهای زیر مشابه هستند.

    چهار کاسپ در چهار گوشه دندان قرارگرفته اند.

    کاسپ مزیو باکالی، برجسته تر و حجیم تر از بقیه کاسپ هاست.

    کاسپ دیستو باکالی، برجستگی کمتری نسبت به بقیه کاسپ ها داشته و از آنها کوچکتر است.

    در مولرهای بالا، کاسپ های لینگوالی کاملا در مقابل کاسپ های باکالی قرار نداشته و چنین به نظر می آید که کمی کاسپ های لینگوالی به سمت دیستال جابه جا شده اند، در نتیجه وقتی که از سطح اُکلوزال به این دندانها نگاه می کنیم سطح اُکلوزال این دندانها، نمای متوازی الاضلاع دارد.

    اندازه کاسپ مزیولینگوالی در مولرهای بالا، دو برابر اندازه کاسپ های دیستولینگوالی این دندانهاست.

    در مولرهای دوم پایین، کاسپ ها در الگویی کاملاً متقارن و مرتب قرار می گیرند.

دو دندان با ویژگیهای آناتومیکی منحصر بفرد:

دندانهای پِرمولر دوم پایین و مولر اول پایین دندانهایی با ویژگی های منحصر به فرد هستند. پِرمولر دوم پایین شکل بینابینی، بین مولرها و پِرمولرها دارد. خصوصیات زیر صرفاً در پِرمولرهای دوم پایین دیده می شود. نمای سطح اُکلوزال، از شیار مرکزی به سمت باکال شبیه به پرمولرهاست.

در سمت لینگوال شیارمرکزی، نمایی مشابه با یک مولر کوچک پیدا می کند.

این دندان سه کاسپ دارد. در سمت باکال، یک کاسپ پهن، مشابه کاسپ باکالی پرمولر اول پایین، دیده می شود و در سمت لینگوال، دو کاسپ کوچک، مشابه نمونه کوچکتری از کاسپ های لینگوالی مولر ها، دیده می شود.