دستگاه ایمنی تطبیقی

دستگاه ایمنی تطبیقی یا اختصاصی (به انگلیسی: Adaptive immune system) بخش مهمی از سیستم ایمنی مهره داران است. دستگاه ایمنی بخشی از بدن است که وظیفهٔ شناسایی سلول‌ها و مولکول‌های خودی را از بیگانه و از بین بردن یا بی‌خطر کردن آن‌ها را برعهده دارد.این سامانه دارای هر دو جزء ایمنی سلولی و ایمنی هومورال است.

بدن با دو روش دفاع غیر اختصاصی و دستگاه ایمنی تطبیقی (دفاع اختصاصی) عوامل بیماری‌زا و بیگانه را از بین می‌برد و مانع بروز بیماری می‌شود. مهمترین ویژگی دستگاه ایمنی تطبیقی (برخلاف دستگاه ایمنی ذاتی) پاسخ اختصاصی به پادگن و ایجاد حافظه ایمونولوژیک پس از مواجهه است لذا در واکسیناسیون این سیستم فعال می‌شود.

ایمنی سلولی

واکنش ایمنی سلولی (cell-mediated) یک پاسخ ایمنی است که شامل آنتی‌بادی نیست بلکه حاصل فعال شدن فاگوسیتها، لنفوسیت‌های تی سیتوتوکسیک مختص آنتی‌ژن و ترشح انواع پاسخ‌های سایتوکاینی علیه یک آنتی‌ژن و سلولهای کشنده طبیعی می‌شود.

عملکرد

مکانیسم ایمنی سلولی به مبارزه با سلول‌های آلوده به ویروس و باکتری و سلول‌های سرطانی می‌پردازد. در این روش، لنفوسیت‌های T نقش اصلی را دارند. این سلول‌ها پس از اتصال با آنتی‌ژنی خاص، تکثیر پیدا کرده و انواعی از سلول‌های T را به وجود می‌آورند:

• سلول‌های T کشنده (یا سیتوتوکسیک): این سلول‌ها توانایی شناسایی و حملهٔ مستقیم را به سلول آلوده یا سرطانی دارند. آن‌ها با ترشح پروتئینی به نام پرفورین، منافذی را در این سلول‌ها ایجاد می‌کنند که به مرگ آن‌ها می‌انجامد.
• سلول‌های T کمک‌کننده : فراوان‌ترین نوع لنفوسیت‌های T می‌باشد که به اعمال دستگاه ایمنی کمک می‌کند. این سلول‌ها، هدف ویروس HIV هستند.
• سلول‌های T تضعیف‌کننده : این سلول‌ها اعمال سلول‌های T کشنده و کمک‌کننده را کنترل می‌کنند و به پاسخ ایمنی خاتمه می‌دهند و از پاسخ‌های بیش از حد شدید جلوگیری می‌کنند.
• سلول‌های T خاطره : این سلول‌ها در حالت آماده‌ باش در بدن می‌مانند؛ و طریقهٔ مبارزه با ویروس را به نسل‌های بعدی انتقال می‌دهند.

ایمنی هومورال

ایمنی مزاجی یا ایمنی هومورال ( Humoral immunity) نوعی از دفاع اختصاصی (دستگاه ایمنی تطبیقی) است که در آن، پادتن‌ها به عنوان ریزمولکول‌های واسطه، وارد عمل می‌شوند. این نوع از ایمنی به دلیل ماهیت خود، که از طریق مایعات بدن انجام می‌گیرد، ایمنی هومورال، یا ایمنی مایعات بدن نام گرفته است. این سیستم که در بیشتر مهره‌داران وجود دارد، از اجزای مولکولی و سلولی تشکیل می‌شود که در فرایند ایمنی بدن نقش دارند و به صورت اختصاصی‌تر، به مقابله با خطرات می‌پردازند. لنفوسیت‌های B هنگامی که برای نخستین بار یه آنتی‌ژنی متصل می‌شوند، رشد می‌یابند، تقسیم می‌شوند و طی تغییراتی به پلاسموسیت و سلول‌های B خاطره تبدیل می‌شوند. پلاسموسیت‌ها پروتئین‌هایی به نام پادتن ترشح می‌کنند که در خون محلول هستند.

لنفوسیت بی

نقش اصلی در فرایند ایمنی هومورال برعهده لنفوسیت‌های بی است. این سلول‌ها پس از برخورد با آنتی‌ژن مختص به خود، فرایند رشد و تقسیم را می‌گذرانند. در جریان تقسیم این سلول‌ها، سلول‌های دیگری به نام پلاسموسیت و سلول B خاطره به وجود می‌آیند که به صورت مستقیم در جریان فرایند ایمنی قرار می‌گیرند. سلول‌های پلاسموسیتی که از لنفوسیت B ساخته می‌شوند، توانایی ساخت پادتن اختصاصی آنتی‌ژن هدف را دارا هستند تا در برخوردهای آینده با این آنتی‌ژن، توانایی تولید پادتن و مقابله با آنتی‌زن هدف را داشته باشد. سلول‌های B خاطره نیز، سلول‌هایی همانند لنفوسیت‌های B هستند که در حالت آماده باش قرار دارد، توانایی مقابله سریع با آنتی‌ژن و همچنین تولید پلاسموسیت و سلول B خاطره را به منظور ادامه این چرخه دارد. به این ترتیب، یک دفاع اختصاصی در سیستم ایمنی شکل می‌گیرد که در آن، بدن همواره توانایی مقابله با نوعی خاص از آنتی‌ژن‌ها را دارا می‌باشد.

هر نوع پادتن به به نوع خاصی آنتی‌ژن متصل می‌شود و آن را از بین می‌برد. نحوهٔ عمل پادتن‌ها گوناگون است. در بسیاری از موارد پادتن با اتصال به آنتی‌ژن‌های سطح عامل بیگانه، از اتصال آن به سایر سلول‌های بدن جلوگیری می‌کند، و موجب می‌شود میکروب به آسانی توسط ماکروفاژ بلعیده شود. سلول‌های B خاطره نیز در بدن در حالت آماده‌باش می‌مانند و درصورت برخورد دوباره با همان آنتی‌ژن، تعداد بیشتری پلاسموسیت و مقدار کمی سلول خاطره تولید می‌کنند. در نتیجه، پادتن با مقدار و سرعت بیشتر تولید می‌گردد و مبارزه با شدت بیشتری انجام می‌گیرد.